Gmina Mrozy w powstaniu styczniowym
22 stycznia 1863 r. doszło do wybuchu powstania styczniowego, które trwało do jesieni 1864 r. Tereny Gminy Mrozy były miejscem prowadzenia czynnych walk powstańców z władzami zaborczymi. Między innymi do konfrontacji grupy powstańców z wojskiem carskim doszło 3 kwietnia 1863 r. w folwarku Huta. Większość powstańców poległa a ci, którzy przeżyli przyłączyli się do oddziału Marcina Borelowskiego pseudonim „Lelewel” w okolicach Mińska Mazowieckiego.
Oddział Borelowskiego razem z oddziałami majorów Zielińskiego i Jakubowskiego, w sumie około 900 powstańców, stoczyli zwycięską bitwę pod Kałuszynem. Przeciwko Borelowskiemu ruszył wraz z kilkutysięcznym wojskiem gen Dreyer, stacjonujący w Siedlcach.
Poruszali się po drodze od Mrozów przez Kuflew w stronę Latowicza. Koło Stoczka Łukowskiego doszło do nierównej i krwawej bitwy. Oddział Borelowskiego został rozbity. Ci co przeżyli chcieli przedostać się do Mińska Mazowieckiego. Część z nich została schwytana i powieszona na drzewach w Mińsku przy ul. Siennickiej.
W dniu 27 października 1863 r. na przedpolach Kuflewa miała miejsce jedna z krwawych potyczek powstania styczniowego, w której poległo co najmniej 25 powstańców. Zgodnie z księgą metrykalną parafii Kuflew w miejscu, w którym obecnie stoi pamiątkowy krzyż, przy drodze z Kałuszyna do Kuflewa, zostało odnalezionych 25 umarłych mężczyzn niewiadomych z imienia i nazwiska, o czym zaświadczyli ks. Piotr Paderewski - kanonik i proboszcz parafii Kuflewskiej, Stanisław Skrodzki - sprawujący obowiązki wójta oraz Ignacy Żerdziński – nauczyciel szkoły elementarnej w Kuflewie. Dwa dni po tej potyczce Dziennik Powszechny donosił, iż podpułkownik Bałaban stojący na czele pułku moskiewskiego i pułku kozaków, konwojującego generała Kostandę z Warszawy do Garwolina, dokonał całkowitego rozbicia grupy powstańców ukrywających się w lasach między Piasecznem a Kuflewem.
Raport rosyjski oszacował straty powstańców na 80 zabitych oraz 24 rannych wziętych do niewoli. Straty moskali według tego samego raportu to jedynie dwóch kozaków zabitych i dwóch rannych. Nie wiadomo, jak bardzo raport ten kłamał.
Niestety nie mamy stuprocentowej pewności co do tożsamości znajdującej się tu grupy powstańców i tym samym do ich dowódcy. Badacze problemu często wymieniają nazwisko Kazimierza Kobylińskiego – właściciela dóbr w Zalesianach na Podlasiu, dowodzącego sformowanym przez siebie oddziałem, liczącym około 300 powstańców, okrzykniętym najpiękniejszą postacią grodzieńskiego powstania.
Kazimierz Kobyliński 27 października 1863 r. miał przechodzić na linii Kałuszyn – Kuflew w celu przedostania się do lubelskiego i na przedpolach Kuflewa zostać zdekonspirowanym przez pułkownika Bałabana. Wspomina o tym Andrzej Wocial w Roczniku Mińsko
Mazowieckim z 1999 r., jak również powstaniec Paweł Powierza, służący u boku Kazimierza Kobylińskiego, naoczny świadek jego śmierci. Brakuje jednak logicznej ciągłości w zdarzeniach, które miały według tych relacji po sobie nastąpić. Wykluczają się czas i miejsce kolejno stoczonych przez ten oddział bitew. Pewne jest, że Kazimierz Kobyliński zginął śmiercią bohaterską kilka dni później, tj. 4 listopada w bitwie pod Mienią.
Według innych badaczy, między innymi według Stanisława Zielińskiego, autora publikacji z 1913r. pod tytułem „Bitwy i potyczki 1863–1864” pod Kuflewem 27 października 1863 r. walczył pułkownik Józef Jankowski ps. „Szydłowski”. Jankowski początkowo dowodził ok. 90-osobową grupą młodzieży z Warszawy. W dniu 20 lutego 1863 r. został mianowany naczelnikiem wojennym powiatu stanisławowskiego i stąd operował w okolicy naszych terenów. Stoczył około 30 bitew i potyczek, w znacznej części zwycięskich. Między innymi za słynną tzw. „zasadzkę żyżyńską” na Lubelszczyźnie, ściągnął na siebie pościg nieprzyjaciela i zmuszony był dokonać rozbicia swojego oddziału. Został stracony 12 lutego 1864 r. na stokach warszawskiej cytadeli.
______________________________________
"Powstanie styczniowe" w "Mrozy. Wieś Miasto Gmina" pod red. Kamili Juśkiewicz, Wyd. Gminna Biblioteka Publiczna w Mrozach, Mrozy 2014, str. 63-64.
Monografia Gminy Mrozy dostępna jest online (plik pdf do pobrania) pod adresem: https://mrozy.pl/monografia-gminy-mrozy.html
Na zdjęciu: krzyż z 1863 r., stojący przy drodze Mrozy - Kuflew, postawiony w miejscu pochówku poległych powstańców.